Dự án “Vượt lên tất cả”
của Tổ chức Trung tâm Quốc tế (IC) triển khai ở 03 tỉnh: Bình Định, Quảng Nam, Thừa Thiên
Huế – Cơ hội hòa nhập cộng đồng cho người khuyết tật vận động.
Người
khuyết tật (NKT) vận động là những người mang khiếm khuyết một hay nhiều bộ
phận cơ thể. Đối với họ, dụng cụ trợ giúp, phục hồi chức năng là phương tiện
quan trọng giúp họ phục hồi sức khoẻ, dễ dàng hoà nhập cộng đồng. Tuy nhiên,
NKT thường cũng là những người nghèo, việc tự trang trải kinh phí để có được
một dụng cụ hỗ trợ phù hợp thực sự rất khó khăn. Trong khi đó, chính sách của
nhà nước về vấn đề cung cấp miễn phí, thanh toán bảo hiểm xã hội các loại dụng
cụ này vẫn còn nhiều hạn chế bất cập.
Đứng
trước nhu cầu bức thiết của NKT vận động trên địa bàn tỉnh, Bệnh viện Phục hồi
chức năng tỉnh Bình Định đã kêu gọi sự trợ giúp của các Tổ chức phi chính phủ
tại Việt Nam, thông qua các chương trình, dự án hỗ trợ cho các đối tượng NKT
trên địa bàn tỉnh. Vào ngày 13/01/2017 vừa qua, UBND tỉnh Bình Định đã ban hành
Quyết định số 90/QĐ-UBND Về việc phê
duyệt văn kiện dự án “Hỗ trợ người khuyết tật vận động tại tỉnh Bình Định
giai đoạn 2016-2020”, do Cơ quan phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) tài trợ
thông qua Tổ chức Trung tâm Quốc tế (IC).
Mục tiêu của Dự án là nâng
cao khả năng tiếp cận các dụng cụ hỗ trợ có chất lượng cho người khuyết tật vận
động tại các huyện lựa chọn của tỉnh Bình Định từ đó tạo điều kiện cho họ hòa
nhập tốt hơn trong cuộc sống. Địa điểm triển khai của dự án bao gồm các huyện
Tây Sơn, Tuy Phước và thị xã An Nhơn, dựa vào tình hình và nhu cầu thực tế phát
sinh mà có thể điều chỉnh việc lựa chọn huyện triển khai phù hợp.
Khái niệm và phân loại
dụng cụ trợ giúp
Phục hồi chức năng là một
ngành được xây dựng trên cơ sở y học hiện đại. Trải qua nhiều năm nghiên cứu,
ứng dụng và phát triển, ngành phục hồi chức năng đã chứng minh vai trò của mình
trong việc không chỉ giúp NKT thích nghi với môi trường sống mà còn tác động
vào môi trường và xã hội tạo nên khối thống nhất cho quá trình hòa nhập của
NKT.
Dụng cụ trợ giúp, phục hồi
chức năng là những dụng cụ hỗ trợ cho NKT thực hiện các hoạt động giúp tăng
cường hoặc cải thiện những chức năng bị giảm sau khi bệnh hoặc tai nạn. Dụng cụ
trợ giúp là một bộ phận quan trọng trong phục hồi chức năng, nó giúp NKT khắc phục
được những vấn đề giảm khả năng và ngăn ngừa các biến dạng do sai tư thế.
Đặc biệt ở các tuyến cơ sở,
điều kiện kinh tế khó khăn hơn, việc tiếp xúc với công nghệ thông tin hạn chế
hơn, do đó dụng cụ trợ giúp giúp những người có khó khăn vận động dễ tham gia
các hoạt động xã hội hơn. Người ta thường chia các dụng cụ phục hồi chức năng
thành 4 nhóm: dụng cụ vật lý trị liệu, dụng cụ giúp NKT di chuyển vị trí này
sang vị trí khác (xe lăn, thanh song song tập đi, khung tập đi, nạng nách, nạng
khuỷu…), dụng cụ trợ giúp trong sinh hoạt hàng ngày (bàn ăn tại giường, tay cầm
bằng gỗ, tay cầm bằng vải…), dụng cụ chỉnh hình (là những dụng cụ để phòng ngừa
hay nắn chỉnh sự lệch trục của chi thể. Có thể kể đến các loại máng, nẹp như
nẹp cổ tay, nẹp chân, nẹp đỡ….) và dụng cụ thay thế (là những dụng cụ dùng để
thay thế một bộ phận cơ thể đã mất với mục đích thẩm mỹ hay chức năng, thường
được sử dụng là chân, tay giả). Trong đó, dụng cụ chỉnh hình và dụng cụ thay
thế có vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng cho NKT.
Chân, tay giả có vai
trò quan trọng trong phục hồi chức năng cho NKT vận động
Dụng cụ chỉnh hình gồm các
loại máng, nẹp dùng cho NKT bị suy giảm vận động, biến dạng, mục đích nâng đỡ,
trợ giúp, điều chỉnh thích nghi hay ngăn ngừa biến dạng, giữ gìn khớp bị tổn
thương. Nẹp chỉnh hình có thể được chế tạo bằng các loại vật liệu khác nhau,
được gắn bên ngoài hệ cơ – xương, dùng cho người bệnh bị suy giảm khả năng vận
động và những biến dạng cơ thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Nẹp có rất nhiều
chức năng, như: nâng đỡ, trợ giúp,cố định, định hướng, nắn chỉnh và ngăn ngừa
biến dạng chi thể, cơ thể. Đối với sự tổn thất chức năng của chi dưới thì vấn
đề giải quyết chống đỡ rất quan trọng vì nó phải chịu tải trọng của toàn cơ thể
dồn xuống. Nhờ có sự chống đỡ của một chi tiết cơ khí đối với phần khớp bị hủy
hoại hoặc suy giảm chức năng, chân sẽ giành lại được khả năng đi đứng. Dụng cụ
chỉnh hình được đánh giá hoàn trả lại một cách tối đa các chức năng đã bị giảm
cho NKT.
Vai trò của dụng cụ trợ
giúp với NKT
Vai trò cũng như hiệu quả mà
các dụng cụ hỗ trợ và phục hồi chức năng có thể mang lại cho cuộc sống của
những NKT là rất to lớn. Chúng ta thường biết đến một dụng cụ hỗ trợ khá phổ
biến là áo nẹp cột sống. áo nẹp được xếp vào loại dụng cụ chỉnh hình, ngoài tác
dụng tránh cho cột sống khỏi biến dạng nặng hơn đối với các tình trạng khuyết
tật như gù vẹo, gãy cung tiếp các đốt sống, lao cột sống… còn phòng ngừa đau
cột sống thắt lưng và thoát vị đĩa đệm. áo nẹp cột sống có hiệu quả quan trọng
trong ngăn chặn tiến triển của vẹo cột sống, giảm tỷ lệ phẫu thuật. Ngoài áo
nẹp cột sống nói riêng, áo nẹp chỉnh hình nói chung (bao gồm nhiều loại như áo
nắn chỉnh cột sống, áo nẹp mềm, áo nẹp cứng….dùng để cố định vùng vai, lưng,
cột sống, xương chậu), cũng là một trong những dụng cụ chỉnh hình giúp điều trị
và phòng ngừa các biến chứng trong cong vẹo cột sống (đặc biệt ở trẻ em). Mục
đích của áo nẹp chỉnh hình là giúp cho đường cong vẹo cột sống không bị tăng
thêm, đồng thời nắn chỉnh lâu dài, làm ổn định và bền vững cột sống ở tư thế
đúng. Các biến chứng của cong vẹo cột sống có thể kể đến như đau lưng liên tục,
viêm đốt sống, khó thở khi lồng ngực bị nén…
Bên cạnh dụng cụ chỉnh hình
khuyết tật, dụng cụ thay thế cũng có vai trò tích cực đối với NKT. Những dụng
cụ như chân giả, tay giả ngoài việc hỗ trợ NKT có thể đi lại dễ dàng hơn, sử
dụng cánh tay thuận tiện hơn còn giúp làm cân bằng cơ thể, tránh khả năng bị
dồn trọng lực cơ thể xuống một bộ phận khác của cơ thể. Bên cạnh đó, tình trạng
tim mạch của NKT sử dụng chi giả sẽ được duy trì thông qua việc đi bộ, đạp xe…
Một tác động nữa của việc sử dụng chi giả là sẽ giúp NKT giảm mức độ nghiêm
trọng và tần suất của hiện tượng “chi ma”. Đau chi ma là đau sau khi đã bị
cắt mất chi mà bệnh nhân vẫn bị đau như còn chi đó. Cảm giác chi ma là cảm giác
phần chi bị cắt mất như vẫn còn, gồm: nóng rát, cảm giác kiến bò và chuột rút.
Đôi khi những dụng cụ này là có nhiệm vụ bù đắp một số tính năng còn thiếu ví
dụ như đối với những người mắc bệnh tê liệt các cơ bắp đùi thì họ sẽ không thể
duỗi thẳng chân; nẹp chỉnh hình sẽ giải quyết vấn đề này cho họ. Các dụng cụ
chỉnh hình cũng được sử dụng để sửa chữa một vị trí hoặc tránh những biến dạng
trong tương lai.
Gậy, khung tập đi
cho NKT
Cùng với dụng cụ chỉnh hình
và dụng cụ thay thế, các loại dụng cụ vật lý trị liệu, dụng cụ hỗ trợ NKT di
chuyển từ chỗ này sang chỗ khác như xe lăn, xe lắc, thanh song song tập đi,
khung tập đi, nạng nách, nạng khuỷu… cũng rất quan trọng trong quá trình hỗ trợ
NKT hoà nhập cộng đồng.
Hiện nay nhu cầu sử dụng
dụng cụ phục hồi chức năng của NKT là rất lớn. Một số dụng cụ trợ giúp cho NKT
có thể làm ngay tại cộng đồng với nguyên liệu sẵn có như: tre, gỗ, kim loại…
Những dụng cụ này giá thành thấp, hữu ích đáp ứng một phần nhu cầu của NKT.
Nhưng, về lâu dài và để đáp ứng cho nhu cầu của số đông NKT, các dụng cụ chỉnh
hình được sản xuất theo tiêu chuẩn với nguyên vật liệu được kiểm định của cơ sở
y tế là xu hướng tất yếu. Với sự hỗ trợ của công nghệ cao, các dụng cụ chỉnh
hình, phục hồi chức năng dành cho NKT ngày càng thông minh, tiện lợi hơn với
kích thước nhỏ gọn, giúp NKT dễ dàng hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, sự tiện
dụng cũng đi kèm với chi phí và giá cả của các loại dụng cụ này. Trong khi điều
kiện kinh tế, sức khoẻ của NKT đều được biết đến là khó khăn hơn những người
khác. Để NKT có thể tiếp cận và sử dụng các dụng cụ phù hợp còn có rất nhiều
những trở ngại.
Cơ hội tiếp cận, sử dụng
dụng cụ trợ giúp của NKT vận động trên địa bàn tỉnh Bình Định
Ngày nay, dụng cụ hỗ trợ NKT
đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của NKT. Có thể thấy
rằng, các dụng cụ phục hồi chức năng này không chỉ dừng lại ở việc “hỗ
trợ” mà còn duy trì sức khỏe lành mạnh, từ đó NKT có thể tiếp cận với nhiều
hoạt động xã hội khác nhau. Việc lắp các bộ phận chân, tay giả, nẹp chỉnh hình
không còn quá xa lạ với cộng đồng. NKT có thể dễ dàng đến các bệnh viện, trung
tâm chỉnh hình và phục hồi chức năng để tiếp cận với các dụng cụ chỉnh hình và
chương trình phục hồi chức năng. Tuy nhiên, đối với NKT ở các vùng nông thôn,
miền núi hoặc vùng sâu, vùng xa thì vấn đề này lại không đơn giản như vậy.
Giày chỉnh hình
cho NKT
Ở các vùng nông thôn, miền
núi, do điều kiện kinh tế khó khăn, NKT khó được tiếp cận với các dịch vụ chỉnh
hình, nhận thức về vai trò của dụng cụ trợ giúp không được đầy đủ, chưa kể đến
việc các bệnh viện, trung tâm chỉnh hình phục hồi chức năng lại hạn chế. Nhiều
NKT vẫn chưa nhận thức được tầm quan trọng của dụng cụ chỉnh hình phục hồi chức
năng trong cuộc sống cũng như bảo vệ sức khỏe lâu dài. Dẫn đến tình trạng có
nhiều NKT cho rằng những dụng cụ này không cần thiết, việc sử dụng các dụng cụ
khiến họ không thoải mái hoạt động và sinh hoạt, và nếu không sử dụng cũng
không ảnh hưởng gì đến NKT.
Với sự hỗ trợ của xe
lăn, nhiều NKT đã tự tin hoà nhập cộng đồng, tham gia sinh hoạt văn hoá, thể
thao và lao động sản xuất
Trong một vài năm gần đây,
việc cung cấp các dụng cụ trợ giúp thường do các bệnh viện, trung tâm, các tổ
chức quốc tế hỗ trợ các chuyến khám và kiểm tra lưu động, đến từng địa phương
để cung cấp dịch vụ. Quy trình phục hồi chức năng lưu động có 3 giai đoạn gồm:
đo khám và bó bột, sản xuất và thử thiết bị và cuối cùng là chỉnh sửa và cấp
phát. Một quy trình như vậy thường mất khoảng 1 tháng cho một nhóm đối tượng.
Quy trình này sẽ mất rất nhiều thời gian nếu NKT ở các địa phương khó khăn
trong việc đi lại và không phải lúc nào các bác sĩ, cán bộ phục hồi chức năng
có thể đến trực tiếp các địa phương để tư vấn và hướng dẫn nhiều lần. Việc cấp
phát chân tay giả đã được các tổ chức triển khai rải rác ở các địa phương. Tuy
nhiên số lượng người tiếp nhận được các dụng cụ này vẫn chưa nhiều, chưa thể
đáp ứng được nhu cầu của đa số NKT. Để phần nào giải quyết khó khăn này, dự án
sẽ tổ chức khám sàng lọc, phân loại, chỉ định dụng cụ trợ giúp phù hợp, đặt
hàng sản xuất, cung cấp và hướng dẫn sử dụng cho NKT.
Dự án còn hướng dẫn sử dụng
dụng cụ trợ giúp, hướng dẫn phục hồi chức năng sau khám sàng lọc và sau cung
cấp dụng cụ. Theo kế hoạch dự án sẽ triển khai tại Bình Định từ 12/2016 đến
10/2020.
