Sơ lược về chất độc da cam/dioxin; Qui trình giải độc và phục hồi chức
năng cho nạn nhân tại Bệnh viện PHCN tỉnh Bình Định.
1. Chất độc da cam là gì?
Chất độc da cam (viết tắt: CĐDC, tiếng Anh: Agent Orange – Tác nhân da cam) là tên gọi của một loại chất thuốc diệt cỏ và làm
rụng lá cây được quân đội Hoa
Kỳ sử dụng tại Việt Nam (từ năm 1961-1971) trong Chiến
dịch Ranch Hand, một phần
của chiến tranh
hóa học của Hoa Kỳ trong thời kỳ Chiến
tranh Việt Nam.
Theo số liệu điều tra, tổng
hợp của trung tâm nghiên cứu trường đại học Colombia (Mỹ) về con người, ở Việt
Nam có 4,8 triệu người bị phơi nhiễm chất độc hóa học/dioxin, hơn 3 triệu người
là Nạn nhân, bao gồm những người tham gia chiến đấu, phục vụ chiếu đấu thuộc
các lực lượng của chính phủ cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam,
những người dân ở vùng chiến sự, vùng giải phóng, những người có liên quan tới
việc sử dụng vũ khí hóa học, bao gồm quân nhân 2 bên. Đây cũng là số liệu của
Hội NNCĐ DC Việt Nam.
Trong thời kỳ Chiến tranh Việt Nam, mục đích quân
sự chính thức của CĐDC là làm rụng lá cây rừng để quân đội du kích Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam Việt Nam không còn nơi trốn tránh. CĐDC là một
chất lỏng trong; tên của nó được lấy từ màu của những sọc được vẽ trên các
thùng phuy dùng để vận chuyển.
Trong chất độc da cam có chứa chất độc dioxin, nguyên nhân của nhiều bệnh như ung thư, dị dạng và nhiều rối loạn chức
năng ở cả người Việt lẫn các cựu quân nhân Hoa Kỳ. Dioxin tích tụ chủ yếu tại
các mô mỡ theo thời gian (tích lũy sinh học), vì vậy ngay cả tiếp xúc nhỏ cũng
có thể dần đạt mức độ nguy hiểm. Trong năm 1994, EPA Hoa Kỳ báo cáo rằng dioxin là một chất gây ung thư, và lưu ý rằng các hậu quả khác về sinh
sản và phát triển sinh dục, hệ thống miễn dịch…
Các hiệu ứng khác ở người bao gồm:
– Bất thường
phát triển trong men răng của trẻ em.
– Bệnh lý thần
kinh trung ương và ngoại vi.
– Rối loạn
tuyến giáp.
– Tổn hại hệ
thống miễn dịch.
– Lạc nội mạc
tử cung.
– Bệnh tiểu
đường.
Dioxin tích
lũy trong chuỗi thức ăn trong một thời gian tương tự như các hợp chất clo khác
(tích lũy sinh học). Điều này có nghĩa rằng ngay cả nồng độ nhỏ trong nước bị ô
nhiễm có thể được tập trung tích lũy trong cơ thể lên một chuỗi thức ăn đến mức
nguy hiểm vì chu kỳ phân hủy dài và độ tan trong nước thấp của dioxin. Không
chỉ vậy, Dioxin còn có thể đi qua dây rốn hoặc tích tụ trong sữa mẹ,
do đó nếu người mẹ nhiễm dioxin thì đứa con cũng sẽ bị nhiễm theo.
2. Tác
hại của chất da cam đối với sức khỏe con người:
Chất da cam tác động đến con người bằng 2
cách: trực tiếp là
khi chúng ta tiếp xúc với chúng qua ăn, uống, hít thở hoặc qua da; gián tiếp là khi những người
con (thế hệ thứ 2) hoặc cháu (thế hệ thứ 3) sinh ra bị dị tật bẩm sinh hoặc
quái thai do người bố hoặc người mẹ (thế hệ thứ nhất) trước đó đã bị tác động
trực tiếp của chất da cam hoặc dioxin (do các chất hoá học này làm tổn thương
tế bào sinh dục của thế hệ thứ nhất rồi di truyền lại cho các thế hệ kế tiếp;
tại các “điểm nóng” còn tồn lưu dioxin hiện nay, các chất hoá học này có thể
tác động trực tiếp lên phát triển phôi nếu người mẹ bị nhiễm khi mang thai). Vì
vậy, dù chiến tranh đã kết thúc gần nửa thế kỷ qua nhưng hậu quả còn rất nặng nề:
hơn 4 triệu nạn nhân chất độc da cam (NN.CĐ.DC) với khoảng 150.000 trẻ em bị dị
tật bẩm sinh; đã xuất hiện thế hệ thứ 3 (cháu) của những người bị phơi nhiễm
mang di chứng của chất độc da cam.
Hiện nay, hầu hết các khu vực mà trước đây đã bị
rải chất độc hoá học, chất da cam đã không còn, nồng độ dioxin ở mức cho phép.
Tuy nhiên, còn một số “điểm nóng” (như các sân bay: Đà Nẵng, Biên Hòa,
Phù Cát,… đã từng là kho chứa các hóa chất này; nguồn: “Đánh giá ô nhiễm dioxin
trong môi trường và dân cư ở vùng lân cận căn cứ không quân Đà Nẵng, Việt Nam”,
Hatfield, 4/2007) thì nồng độ dioxin
vẫn còn ở mức rất cao, thậm chí gấp hàng trăm hoặc hàng nghìn lần mức cho phép.
Những năm gần đây, Chính phủ Mỹ tài trợ kinh phí nhằm tẩy độc môi trường và
khắc phục hậu quả nhân đạo tại các vùng đó. Sân bay Phù Cát là một điểm
nóng về phơi nhiễm CĐDC trong chiến tranh, hiện chưa có đánh giá ô nhiễm và
chương trình tẩy độc như Đà Nẵng và Biên Hòa.
Khi có tiếp xúc trực tiếp hoặc gián tiếp với chất
da cam, tùy mức độ tiếp xúc nhiều hay ít, sức đề kháng của cơ thể tốt hay không
mà có các biểu hiện sau đây:
Tác hại
tức thì: chất da cam
tác động trực tiếp vào cơ thể có thể gây chết người ở trạng thái suy kiệt; gây
suy giảm miễn dịch dẫn đến các bệnh nhiễm khuẩn; gây rối loạn chuyển hoá nội
tiết và vitamin (đặc biệt thiếu vitamin A gây mù lòa).
Tác hại
lâu dài: gồm các bệnh lý:
– Xuất
hiện bệnh lý chung ở các bộ máy tiêu hoá (như: giảm chức năng gan, xơ gan; viêm
loét dạ dày, tá tràng, đại tràng); làm suy nhược thần kinh; cao huyết áp, xơ
vữa động mạch, rối loạn tuần hoàn não; các bệnh ngoài da (xạmda, viêm da, viêm đa dây thần kinh)…
– Các tai biến sinh sản: sẩy thai tự nhiên, đẻ
non; thai chết lưu; chửa trứng, ung thư màng nuôi; dị tật bẩm sinh (vô não, não
teo nhỏ, não úng thuỷ, dị tật cột sống, sứt môi, hở hàm ếch, khoèo chân tay);
quái thai (thai đôi dính nhau); vô sinh. Đáng lưu ý là một cặp vợ chồng có thể
xuất hiện liên tiếp nhiều con (thế hệ thứ 2) hoặc cháu (thế hệ thứ 3) bị dị
tật. Về mặt di truyền, chúng ta chưa thể khẳng định tác hại của chất da cam,
dioxin chỉ dừng lại ở thế hệ thứ 3 hoặc thứ 4.
– Ung thư: đặc biệt là ung thư gan nguyên phát;
ung thư tế bào nuôi của nhau thai; ung thư họng, hầu và ung thư máu.
– Suy giảm miễn dịch dẫn đến mắc các bệnh nhiễm
khuẩn.
3. Sự phối hợp của Bệnh viện Phục hồi chức
năng tỉnh và Hội NNCĐ DC tỉnh:
Theo đề nghị
của Hội NNCĐ da cam/Dioxin tỉnh Bình Định về phối hợp điều trị giải độc và phục
hồi chức năng cho nạn nhân chất độc da cam của tỉnh. BGĐ Bệnh viện PHCN tỉnh
Bình Định chúng tôi nhận thức rõ và đầy tinh thần trách nhiệm, xem đây là việc
làm mang ý nghĩa nhân đạo, từ thiện, thể nhiện trách nhiệm của bệnh viện với
cộng đồng, giúp cho các nạn nhân chất độc da cam và người có nhu cầu trên địa
bàn tỉnh Bình Định có cơ sở chăm sóc sức khỏe, phục hồi chức năng, giúp cho nạn
nhân CĐDC cơ hội phục hồi để hội nhập xã hội. Hơn thế nữa đâylà lĩnh vực chuyên
môn phù hợp của bệnh viện và được BHYT chi trả.
Cơ sở vất chất
của bệnh viện còn thiếu thốn và chưa được đầu tư nâng cấp nhưng vừa qua BV đã
củng cố sữa chữa lại cho mục đích tận dụng lợi thế của nguồn nước nóng, sử dụng
vào mục đích điều trị. 02 phòng xông hơi theo qui chuẩn đã đưa vào hoạt động và
đã hoàn tất thủ tục thanh toán BHYT. Các loại thuốc sử dụng cho nạn nhân CĐ DCđã chuẩn bị sẵn sàng cho phục vụ, ban hành phác đồ điều trị và tập huấn cho cán
bộ chuyên môn bệnh viện, đảm bảo phục vụ tốt nhất cho người bệnh.
4. Phương pháp điều trị Xông hơi giải độc:
Phương
pháp này có tên Hubbard. Đây là phương pháp giải độc không đặc hiệu,
đang được ứng dụng làm giảm các hợp chất đối với người bị nhiễm độc mạn tính
như thủy ngân, chì và phóng xạ dựa trên cơ chế vận động, xông hơi ở nhiệt độ
cao; đồng thời bổ sung các vitamin, dầu thực vật, bù điện giải nhằm tăng khả
năng bài tiết mồ hôi, qua đó tăng khả năng đào thải chất độc qua đường nước
tiểu và đại tiện. Được bệnh viện cải tiến thêm bằng cách phối hợp với “Bài
thuốc đông y giải độc Dioxin” và phục hồi chức năng cho bệnh nhân.
Phương pháp Hubbard là gì?
Phương pháp
Hubbard là một phương pháp thải bỏ chất độc nổi tiếng trên thế giới, được áp
dụng phổ biến tại các nước phát triển, để thải độc chất bị phơi nhiễm. Tại Việt
Nam trong những năm gần đây được áp dụng nhiều tại Bệnh viện Quân Y 103, các Trung
tâm giải độc và PHCN của các tỉnh như Thái Bình, Đà nẵng, Gia Lai, Lâm Đồng…
Đây là phương pháp có nhiều liệu pháp được thực hiện đan xen, nhưng cốt yếu
nhất của phương pháp này dựa theo một phương pháp trị liệu của y học cổ truyền,
đó là liệu pháp xông hơi.
Phương pháp Hubbard nguyên bản bao gồm 4
bước:
– Bước 1: dùng Niacin(Vitamin B3) liều cao hơn bình
thường. Việc này dùng để kích thích chuyển hoá chất béo, tăng sự di chuyển của
chất độc ra khỏi tế bào mỡ và giảm nhiễm phóng xạ. Niacin được dùng với liều
cao từ 200-500mg/ngày.
– Bước 2: vận động với một lượng vừa phải để tăng lưu
chuyển tuần hoàn sâu bên trong cơ thể. Hay nói một cách ngắn gọn là tăng đưa
máu từ sâu cơ thể ra bên ngoài qua các bộ phận bài tiết như da, tiết niệu, tiêu
hóa…
Thường thì vận động chừng 20-30
phút, tùy theo thể trạng bệnh nhân, đến khi nào thấy nóng người, ra mồ hôi, ửng
đỏ da là được.
– Bước 3: xông
hơi nước nóng nhằm làm tăng tiết mồ hôi. Bước này nhằm làm tăng thải độc qua
đường mồ hôi. Phòng xông hơi phải được thông khí tốt, nhiệt độ hơi nóng đạt từ
50-55OC, thời gian chừng độ 10-15 phút. Sau xông hơi là tắm ngay bằng nước mát,
nhiệt độ chừng 15-20 độ C.
– Bước 4: bổ
sung dầu, chất béo (trong các viên nang dầu cá, vitamin A, D), nước và khoáng
chất để làm thăng bằng hoá các quá trình sinh học trong cơ thể. Uống viên bổ
sung dầu (dầu cá hoặc bất cứ loại nào có dầu) ngoài tác dụng bù chất béo, chúng
còn có tác dụng chống tái hấp thu chất độc qua ruột.
Tại sao phương pháp Hubbard có tác dụng :
Ban
đầu, phương pháp chỉ được thiết kế nhằm thải bỏ chất độc dạng phóng xạ ra khỏi
cơ thể. Tức là áp dụng cho những bệnh nhân bị nhiễm xạ. Nhưng sau đó, phương
pháp đã được áp dụng rộng rãi hơn, áp dụng thải độc cho nhiều độc chất khác,
bao gồm cả thuốc điều trị bệnh khi dùng quá liều. Các chất độc có thể áp dụng
là PCB (polychlorinated biphenyl), PBB (Polybrominated biphenyl), dioxin,
thuốc, hoá chất trừ sâu, nhiễm độc xăng dầu, nhiễm độc chì, nhiễm độc asen,
thủy ngân…
Hiệu
quả của phương pháp này có thể gọi là đầu bảng hiện nay trong các phương pháp
thải bỏ chất độc mang tính chất mạn tính, kéo dài hay nghề nghiệp. Đáng chú ý
nhất đầu tiên đó là cuộc thử nghiệm tại bang Michigan (Hoa Kỳ) kiểm tra hiệu quả của
phương pháp Hubbard trên những bệnh nhân bị nhiễm PBB do một thảm họa hoá học
tại bang này gây ra. Kết quả thực sự ấn tượng: sau 1 tháng thử nghiệm, 100% các
đối tượng giảm được 21,3% nồng độ PBB và PCB trong mô mỡ. Sau 4 tháng thải độc,
nồng độ chất độc đã giảm 42,4%. Không những thế, người ta còn kiểm định trên 16
chất độc khác nhau trong thảm họa này và thấy đều có hiệu ứng giảm tương tự.
Điều lưu ý ở đây là PBB và PCB là những chất độc cực kỳ bám dính và khó đào
thải.
Tại
Việt Nam,
phương pháp cũng đã được triển khai áp dụng thử. Đầu tiên là nhóm các nhà khoa
học của Trường Đại học Y Hà Nội tiến hành nghiên cứu vào cuối năm 2010, đầu năm
2011. Nhóm này đã kiểm tra khả năng thải độc của phương pháp Hubbard trên các
công nhân nhiễm độc xăng dầu. Kết quả thu được là nồng độ các enzym khử độc đã
giảm hẳn xuống song hành cùng với triệu chứng tốt lên ở các đối tượng bị phơi
nhiễm nghề nghiệp. Hoạt tính enzym khử độc giảm xuống nghĩa là chất độc đã được
thải bỏ ra ngoài cơ thể. Nhóm nghiên cứu cũng điều tra và nhận thấy, các hiện
tượng rối loạn do chất độc xăng dầu gây ra đã giảm vô cùng ấn tượng. Mặc dù
nhóm nghiên cứu này không chứng minh trực tiếp được nồng độ chất độc giảm xuống
nhưng những kết quả gián tiếp của họ đã nói hộ điều này.
Dự án Điều trị
hỗ trợ cho nạn nhân chất độc da cam của Hội Chất độc da cam Việt Nam triển khai
tại tỉnh Thái Bình. Trong chương trình này, các bệnh nhân bị nhiễm chất độc da
cam tại tỉnh Thái Bình đã được áp dụng phương pháp Hubbard cải tiến. 100% các
cựu chiến binh tham gia đều cảm thấy sức khỏe lên và các điểm chất lượng cuộc
sống gia tăng. Tuy không nghiên cứu sâu như nhóm nghiên cứu của Đại học Y Hà
Nội, nhưng những gì họ kiểm chứng đã cho thấy phương pháp này hoàn toàn có thể
áp dụng với những bệnh nhân bị nhiễm độc mạn tính, có thể di chuyển sang thế hệ
sau như dioxin.
Tại sao lại có những tác dụng đó?
Sở dĩ phương
pháp Hubbard có tác dụng thải độc vì nó đã tác dụng vào hai con đường cơ bản là
chuyển hoá chất độc và thải độc. Việc kết hợp của Hubbard là đã dùng Niacin
trước. Niacin được kiểm chứng có tác dụng kích thích chuyển hoá mỡ và chất béo.
Việc này là rất quan trọng vì đa phần các chất độc dạng ung thư, đột biến gen,
dị tật di truyền đều là những chất độc có khả năng thấm sâu vào mỡ, đi vào tuỷ
xương, tai hại trên cơ quan sinh sản. Việc dùng Niacin thực ra chính là làm cho
chất độc bị đánh bật ra khỏi nơi nó được ngấm và dự trữ. Sau khi chất độc bị
loại ra khỏi mô mỡ, nơi ứ nhiều chất độc nhất, nó sẽ đi vào máu. Bằng vận động,
phương pháp đã đưa máu chứa nhiều phân tử chất độc tự do ra các cơ quan bài
tiết như da, thận-niệu, tiêu hóa…sức óng của xông hơi và mồ hôi ra rất
nhiều kéo theo chất độc ra ngoài cơ
thể.
5. Qui trình Xông hơi giải độc cải tiến tại
Bệnh viện PHCN:
– Người tham gia được nhập viện trước 1 ngày,
được bác sĩ điều trị khám tổng quát và chỉ định các cận lâm sàng cơ bản (ECG,
TPT –TB máu, TPT nước tiểu, định lượng đường huyết…), tầm soát các bệnh tật
liên quan, phát hiện các bệnh lý đi kèm để bác sĩ điều trị có chỉ định phù hợp
với tình trạng bệnh tật.
– Trước khi áp
dụng Phương pháp Hubbard, người bệnh được nhân viên y tế trực tiếp theo dõi
kiểm tra dấu hiệu sinh tồn như mạch, nhiệt độ, huyết áp…
– Dùng Niacin
bằng đường uống trước khi bắt đầu chừng 2h đồng hồ.
– Nhân viên y
tế phụ trách hướng dẫn cho bệnh nhân tập vận động tùy theo thể trạng trong khoảng
thời gian từ 20-30 phút, cho đến khi tháo mồ hôi là được.
– Vận động
xong được đưa ngay vào buồng xông hơi, không được lau mồ hôi hay nghỉ ngơi.
Xông hơi xong tắm ngay bằng nước mát.
– Cuối cùng là
uống viên Vitamin A-D, viên dầu, uống nước khoáng, đường, muối…bổ sung khoáng
chất cho cơ thể.
– Dùng thuốc
thang sắc uống 01thang/ngày. “Bài thuốc đông y giải độc Dioxin” gồm Đảng sâm,
Hoàng kỳ, Bạch truật, Cam thảo, Đương qui, Bạch thược, Mạch môn, Chỉ thực, Đan
sâm, Bán hạ, Thổ phục linh, Trạch tả, Sài hồ, Thăng ma… gồm 16 vị. Tác dụng
kiện tỳ tiêu đờm, dưỡng phế, bổ khí huyết, an thần và gây ra mồ hôi.
Chu trình được lặp lại hàng ngày và kéo dài trong 10
ngày. Có thể áp dụng chu trình cách 03 tháng 01 lần.
Ngoài
ra trong quá trình Xông hơi giải độc, bệnh nhân được bác sĩ thăm khám và chỉ
định điều trị PHCN phù hợp với tình trạng bệnh tật đi kèm.
6. Thủ tục nhập viện của nạn nhân CĐ DC:
–
Giấy chuyển tuyến với chẩn đoán phù hợp (Bệnh lý thần kinh ngoại biên, Viêm đa
rễ dây thần kinh, Viêm da, tăng huyết áp vô căn, tiểu đường) của TYT xã, TTYT
huyện, các phòng khám đa khoa, đơn vị đăng ký KCB ban đầu.
–
Giấy tờ tùy thân có ảnh.
–
Giấy giới thiệu hoặc danh sách nạn nhân chất độc da cam tham gia chương trình
điều trị giải độc da cam của các huyện, được xác nhận của Tỉnh hội.
Bệnh viện Phục hồi chức năng tỉnh Bình Định
